Anaflaksi

Paylaş

Anafilaksi, immünolojik ya da immünolojik olmayan mekanizmalar yoluyla ortaya çıkabilen, hızla ilerleyen ve hayatı tehdit eden sistemik bir aşırı duyarlılık reaksiyonudur. Çoğunlukla IgE aracılı mast hücresi ve bazofillerin degranülasyonu ile gerçekleşir ve histamin, prostaglandinler, lökotrienler gibi çeşitli inflamatuar mediyatörlerin salınmasıyla sistemik inflamatuar yanıta neden olur.

Anestezi altında gelişen anafilaktik reaksiyonlar, cerrahi prosedürler sırasında hastaların maruz kaldıkları çeşitli ilaçlar, kas gevşeticiler, antibiyotikler, lateks ve kolloid solüsyonlar nedeniyle ortaya çıkabilir. Yoğun bakım ünitelerinde ise kritik hastalar immün sistemin aşırı duyarlılık reaksiyonlarına daha yatkındır ve altta yatan hastalıklar nedeniyle gelişen immün disregülasyon anafilaktik olayları daha karmaşık hale getirebilir.

Bu makale, anafilaksinin anestezi ve yoğun bakım alanlarında nasıl yönetileceğini detaylandırarak, bu hayati acil durumun tanınması, tedavisi ve önlenmesi konusunda bilimsel bir rehber sunmayı amaçlamaktadır.

Anafilaksinin Epidemiyolojisi

Anafilaksi, genel popülasyonda %0.05 ila %2 oranında görülmektedir ve anestezi altında gerçekleşen anafilaktik olayların insidansı, çalışmalara göre 1:10,000 ila 1:20,000 arasında değişmektedir (Kwok et al., 2025). Ancak hafif anafilaksi vakalarının tanınmaması ve raporlanmaması nedeniyle gerçek insidansın daha yüksek olduğu düşünülmektedir.

• Perioperatif Anafilaksi: En sık kas gevşeticilere, antibiyotiklere ve latekse karşı gelişir.
• Yoğun Bakımda Anafilaksi: Çoğunlukla sepsis, polifarmasi ve bağışıklık sistemini etkileyen hastalıklarla ilişkilidir.

Perioperatif ve yoğun bakım hastalarında anafilaksi, hipotansiyon ve solunum yetmezliği ile hızla kötüleşebilir, bu nedenle erken tanı ve agresif tedavi gereklidir.

Patofizyoloji

Anafilaksi, immünolojik ve immünolojik olmayan mekanizmalarla ortaya çıkabilir.

İmmünolojik Mekanizmalar

• IgE aracılı anafilaksi:
  • Antijen duyarlılığı sonrası mast hücreleri ve bazofiller üzerindeki IgE antikorlarının çapraz bağlanması ile histamin, triptaz, prostaglandinler ve lökotrienler salınır.
  • Vazodilatasyon, artmış vasküler geçirgenlik ve bronkospazm meydana gelir.
• IgE bağımsız mekanizma:
  • Kompleman aktivasyonu ve doğrudan mast hücresi degranülasyonu sonucu gerçekleşir.
  • Örneğin, radyokontrast maddeler ve bazı opioidler IgE bağımsız anafilaktik reaksiyonlara neden olabilir.

İmmünolojik Olmayan Mekanizmalar

• Direkt mast hücre aktivasyonu
• Kompleman sisteminin aktivasyonu
• Kinin-kallikrein sisteminin uyarılması

Bu süreçler sonucunda, hipotansiyon, bronkospazm, kardiyak depresyon, hipovolemi ve hipoksi gibi klinik sonuçlar ortaya çıkar.

Risk Faktörleri ve Tetikleyiciler

Anestezi altında en sık görülen anafilaksi nedenleri şunlardır:

İlaçlar

• Kas gevşeticiler: Roküronyum, süksametonyum, veküronyum
• Antibiyotikler: Beta-laktam antibiyotikleri (penisilinler, sefalosporinler), vankomisin
• Opioidler: Morfin, fentanil
• Non-steroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAİİ’ler): Ketorolak, ibuprofen
• Lokal anestezikler: Lidokain, bupivakain
• Propofol: Nadiren rapor edilmiştir, ancak soya alerjisi olan hastalarda risk oluşturabilir.

Diğer Faktörler

• Lateks: Cerrahi eldivenler, kateterler, tüp sistemleri
• Kan ürünleri: Taze donmuş plazma, immünoglobulinler
• Kolloid çözeltileri: Hidroksietil nişasta

Bu faktörlerden herhangi biri anestezi sırasında uygulandığında, dikkatli izlem ve hızlı müdahale hayati önem taşır.

Klinik Belirtiler

Anafilaksinin tanınması anestezi altında zor olabilir, çünkü hastalar bilinçsizdir ve sözlü şikayet bildiremezler. Anestezi ve yoğun bakımda en sık görülen klinik belirtiler şunlardır:

1. Kardiyovasküler Belirtiler:
   • Hipotansiyon
   • Taşikardi veya bradikardi
   • Periferik vazodilatasyon ve sıcak, kırmızı cilt
2. Solunumsal Belirtiler:
   • Bronkospazm, wheezing
   • Laringospazm
   • Hipoksi ve hiperkapni
3. Deri ve Mukozal Bulgular:
   • Ürtiker, anjiyoödem
   • Eritem
   • Konjonktival ödem
4. Gastrointestinal Belirtiler:
   • Bulantı, kusma
   • Karın ağrısı, ishal

Tanı

Anafilaksi tanısı, ani başlangıçlı hipotansiyon, bronkospazm ve deri belirtileri temel alınarak klinik olarak konur. Ancak destekleyici laboratuvar testleri de kullanılabilir:

• Serum triptaz düzeyleri: Mast hücre degranülasyonunu gösterir ve tanıyı doğrulayabilir.
• Plazma histamin seviyesi: Erken dönemde yükselir ancak hızla normale döner.
• Eozinofilik katyonik protein: Bazı vakalarda anafilaksiye eşlik edebilir.

Perioperatif hastalarda, diferansiyel tanıda aşağıdaki durumlar da göz önüne alınmalıdır:

• Masif kanama
• Pulmoner emboli
• Kardiyak aritmi
• Hipovolemi

Acil Yönetim

1. İlk Müdahale

• Tetikleyici ilacın uygulanmasını hemen durdurun.
• Hava yolunu koruyun ve %100 oksijen verin.
• Hastanın durumunu stabil hale getirmek için monitörize edin.

2. Farmakolojik Tedavi

• Adrenalin:
  • Hafif reaksiyonlar için 0.3-0.5 mg IM adrenalin bacak lateral yüzeyinden im 5 dakika ara ile 3 defa uygulanır.
  • İ.m. yol ile 3 defa adrenalin uygulanmasına rağmen belirgin hipotansiyon devam eden şiddetli vakalarda 10-20 mcg IV bolus, ardından infüzyon.
• Sıvı Replasmanı:
  • Hipotansiyon varsa Ringer laktat veya izotonik sıvı hızla verilir.
• Beta-2 Agonistleri:
  • Bronkospazm varsa nebülize salbutamol uygulanır.
• Antihistaminikler:
  • H1 blokeri (difenhidramin), H2 blokeri (ranitidin).
• Kortikosteroidler:
  • Şiddetli reaksiyonlarda hidrokortizon (200 mg) veya metilprednizolon (0.5 - 1mg/kg) uygulanabilir.

3. Takip ve Gözlem

• Yoğun bakım takibi gereklidir.
• Hasta en az 24 saat gözlem altında tutulmalıdır.

Önleme

• Riskli hastalarda duyarlılık testleri yapılmalıdır.
• Alternatif ilaçlar kullanılmalıdır.
• Alerji öyküsü olan hastalar için acil anafilaksi protokolleri hazırlanmalıdır.

Anafilaksi, anestezi ve yoğun bakım pratiğinde ciddi bir acil durumdur ve başarılı yönetim, erken tanı ve hızlı müdahaleye bağlıdır.

• Chen, J., Wang, Z., Wei, L., & Mao, S. (2025). Assessing the safety of midazolam: A comprehensive analysis of adverse events from FAERS. Toxicology in Vitro. 
• Fosse, K., Salomonsen, M., & Gisvold, S. E. (2025). Can intubate, cannot ventilate: A proposed algorithm to handle problems with ventilation and oxygenation after intubation. Acta Anaesthesiologica Scandinavica. 
• Kwok, F. Y., Hui, M. T., & Thomas, J. (2025). Perioperative anaphylaxis in Malaysia: A nine-year retrospective study. Anaesthesia and Intensive Care. 
• Kaucher, K., Newell, J., & Briski, M. (2025). Evaluation of sugammadex use for reversal of neuromuscular blockade in the ED and ICU. Critical Care Medicine.

Uyarı: Bu sitedeki bilgiler, profesyonel tıbbi tavsiye yerine geçmez ve herhangi bir teşhis veya tedavi yöntemi önermez. İçeriklerin güncelliği ve doğruluğu konusunda azami özen gösterilmekle birlikte, garanti edilemez. Sağlığınızla ilgili her türlü konuda bir doktora danışmanız önemlidir.